8 mei 1945, Dag van de Overwinning: op die dag gaven de nazi’s zich over aan de geallieerden en kwam er officieel een einde aan de Tweede Wereldoorlog. Maar voor heel wat slachtoffers van de Jodenvervolging betekende dat nog geen einde aan de gruwel van de Holocaust.
Het grootste deel van België was al voor 8 mei 1945 bevrijd, tussen september 1944 en januari 1945. Brussel en Antwerpen werden al bevrijd op 3 en 4 september 1944. Sommige Joden vierden mee, maar anderen konden geen vreugde voelen. Ze wisten nog niet of hun geliefden veilig zouden terugkeren nadat ze waren weggevoerd.
Na de bevrijding volgden er voor de overlevende Joden veel praktische problemen. Vaak hadden ze geen officiële woning meer om naar terug te keren, of was hun inboedel in beslag genomen. Volwassenen hadden geen werk en de kinderen zaten met jaren schoolachterstand. Ze hadden tijdelijk onderdak, voedsel, kledij en hulp nodig. Het leed van de Joodse gemeenschap kreeg op dat moment amper aandacht van de brede samenleving. Zelfs de bevrijding van de Dossinkazerne, het verzamelkamp voor Joden, Sinti en Roma in Mechelen, ging geruisloos voorbij. Er was geen heroïsche tussenkomst van militairen: nadat hun bewakers de vlucht genomen hadden, openden de circa 550 Joden die zich nog in de Dossinkazerne bevonden, zelf de deuren en verlieten het kamp. De Joodse gemeenschap was op zichzelf aangewezen. Dankzij onderlinge hulp en steun van overzeese Joodse liefdadigheid kwam er opvang, registratie en praktische ondersteuning, waardoor het Joodse leven stilaan weer kon starten. Pas bij het voor het eerst weer openlijk vieren van synagogediensten, voelde de bevrijding écht aan. Het openlijk kunnen organiseren van het Joodse leven markeerde de overgang van bezetting naar vrijheid.
Intussen bleef nieuws over gedeporteerde familieleden en dierbaren uit. De eerste Joodse overlevenden keerden eind maart 1945 terug naar België, zeven maanden na de bevrijding. Ze waren uitgeput en ziek, en hun verhalen over de gruwel die ze hadden meegemaakt, namen de hoop op de terugkeer van alle gedeporteerden volledig weg. Tijdens de volgende maanden keerden druppelsgewijs een duizendtal overlevenden terug. Ze konden niet terugkeren naar hun thuis omdat daar intussen anderen waren gaan wonen en brachten nieuws over de velen die vermoord waren. De vreugde om de bevrijding of het einde van de oorlog ging aan hen voorbij. Sommigen stierven kort na hun terugkeer alsnog.
Dat zoveel afwezigen niet meer zouden terugkeren, was voor velen onmogelijk om te geloven, laat staan om te aanvaarden. Hun geliefden hadden geen sterfdatum, geen begrafenis of begraafplaats en er was nooit nieuws geweest over hun lot. Vele mensen zijn hun hele verdere leven blijven wachten en zoeken naar hun verdwenen familieleden. Voor hen kwam er nooit een echte bevrijding.
Lees het volledige artikel van Veerle Vanden Daelen, conservator bij Kazerne Dossin op Belgium WWII.
