GENOCIDE DISMISSED: De doodgezwegen tragedie van Guatemala
Foto’s van Daniel Hernández-Salazar.
Guatemala is een weelderig en prachtig land bezaaid met beenderen van zijn doden.
Gedurende meer dan drie decennia van conflict met de gewapende guerrillabewegingen, voerde het Guatemalteekse leger een brutale campagne. Het deed dit om een revolutie te voorkomen in het kleine Centraal-Amerikaanse land dat geteisterd werd door armoede, racisme en onrecht. Honderdduizenden burgers stierven en velen van hen “verdwenen” door moordcommando’s van de overheid vanwege hun vermoedelijke banden met revolutionairen. In 1996 ondertekenden burgerlijke en militaire instanties een vredesakkoord met de guerrilla. Er werd een officiële waarheidscommissie opgezet om de gepleegde gruweldaden van de oorlog te onderzoeken. De commissie concludeerde dat het leger en de paramilitaire troepen verantwoordelijk waren voor 93% van de onderzochte mensenrechtenschendingen. Het ergste geweld richtte zich tegen de inheemse Mayabevolking van het land door de tactiek van de verschroeide aarde: volledige dorpen werden uitgemoord, woningen vernield, dieren geslacht, en gewassen verbrand. De Guatemalteekse overheid noemde de aanhoudende aanval op de Mayagemeenschappen een tegenopstand. De waarheidscommissie noemde het genocide.
Daniel Hernández-Salazar (°1956, Guatemala) is een kunstenaar en activist die zich als levensdoel heeft gesteld om de impact van de Guatemalteekse genocide te documenteren. Hij doet dit met een krachtige en unieke benadering van deze mensenrechtencatastrofe in zijn vaderland. Gedurende meer dan 20 jaar heeft hij een meeslepend en essentieel oeuvre opgebouwd, dat toeschouwers vraagt om zich te verbinden met de nasleep van dit vreselijk geweld. Dit was een genocide in het duister, waarvan de ergste misdaden gericht waren tegen een historisch uitgesloten volk uit de afgelegen hooglanden, waar journalisten zich zelden durfden te begeven. De extreme gruwel van legertactieken ontwortelde hele gemeenschappen, dreef zij die ontsnapten uiteen, en installeerde een jarenlange stilte die ontstaan was uit angst.
Maar Daniel focust op de kracht die bloeit binnen een samenleving die vastbesloten is om te overleven en te groeien. Zijn werk dringt aan op het herstel van het historisch geheugen: een daad gewijd aan het leven, om de wreedheden uit de vergetelheid te halen en bekend te maken opdat de wereld zou luisteren, kijken en erkennen. In zijn foto’s vinden familieleden van de vermoorde en verdwenen slachtoffers – veel van hen vrouwen en kinderen – de moed om te rouwen, te schreeuwen, te huilen, te protesteren, te volharden, te weerstaan, de gezichten van hun dierbaren te tonen, hun namen te roepen, hun terugkeer te eisen. Daniels visie grijpt zo in op het collectieve geheugen. Archivarissen graven in de miljoenen pagina’s officiële documenten op zoek naar bewijzen van de misdaden. Forensische antropologen ziften aarde en klei op zoek naar lichamen. Daniel portretteert deze opgravingen om te getuigen over de onderdrukking, met beelden van gesmolten vlees in de modder, van schedels die wortels en takken zijn geworden, van uitgewiste kleuren van huipiles. De beelden stralen eerbied uit die de gruwel van een eenzame en clandestiene dood omvormen tot een hommage.
Het meest emblematische werk van Daniel is zijn Engel. De Engel verbeeldt een beklijving, een schreeuw, een gereikte hand, die een verbinding maakt tussen verschillende plaatsen van herdenking en massamoord. Het is een rondtrekkende Engel, een migrerende Engel, een Engel die weigert stil of ingetogen te zijn. De Engel verschijnt naakt en kwetsbaar, maar is tegelijk een moedige boodschapper die niet enkel nieuws van gruweldaden brengt (zijn vleugels zijn de botten van een slachtoffer van massamoord), maar ook van verzet, hoop en de heropbloei van een volk dat de genocide overleefde, tegen alle verwachtingen in.
Auschwitz. Guernica. Srebenica. Mexico.….Guatemala.
Kate Doyle.
Senior Analyst, National Security Archive,
Washington D.C., USA.