De collectie van Kazerne Dossin: wat Kazerne Dossin verzamelt, bewaart en hoe de collectie ontsloten wordt.
Kazerne Dossin is niet alleen een museum, maar ook een plaats voor herdenking en onderzoek. Vanuit het Belgische verhaal van de raciale vervolging van Joden, Roma en Sinti tijdens de Tweede Wereldoorlog, nodigt Kazerne Dossin uit tot reflectie over hedendaagse fenomenen van racisme en uitsluiting. De archief- en museumwerking zijn belangrijke hulpmiddelen om die missie uit te voeren. Team Collecties & Onderzoek schreef een collectieplan om inzicht te geven in hoe Kazerne Dossin archieven en publicaties verzamelt en beheert. Op deze pagina vind je meer informatie over de opbouw van de collectie, wat er gebeurt met geschonken archieven en boeken, en hoe je zelf een schenking kan aanbieden.
Waarover verzamelt Kazerne Dossin archieven en boeken?
Centraal staat het verhaal van de Dossinkazerne tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen het gebouw werd gebruikt als SS-verzamelkamp voor Joden, Roma en Sinti. Om een correcte historische voorstelling van dit kamp te garanderen is een breed kader nodig. De inhoudelijke focus van de collectie die door Kazerne Dossin beheerd wordt, ligt op:
- De vervolging en deportatie tijdens de Tweede Wereldoorlog van Joden, Sinti en Roma die in België en Noord-Frankrijk woonden, inclusief thema’s zoals de onderduik en Joods verzet.
- Joden, Sinti en Roma die tijdens de Tweede Wereldoorlog vanuit de Dossinkazerne zijn gedeporteerd. Zowel zij die officieel in België en Noord-Frankrijk woonden, als zij die op de vlucht waren uit bijvoorbeeld Duitsland of Nederland.
- De geschiedenis van Joodse, Roma- en Sinti- vervolgden en hun nabestaanden met een band met België, inclusief thema’s zoals Joodse vluchtelingen uit België of wie na de oorlog in België kwam wonen.
De focus van de collectie ligt op de bezettingsjaren 1940-1945, maar de collectie omvat ook stukken over de periode voor en na de oorlog. Door ook zulke documenten op te nemen kunnen de levensverhalen van gedeporteerden in alle facetten worden gepresenteerd en worden deze mensen niet herleid tot slachtoffers. Bij het verzamelen van documenten en foto’s van voor de Tweede Wereldoorlog is er aandacht voor de migratie- en vluchtelingenachtergrond van de meeste vervolgden. De naoorlogse jaren stonden dan weer in het teken van heropbouw, restitutie, processen, getuigenissen, traumaverwerking.
Wat verzamelt Kazerne Dossin?
Kazerne Dossin documenteert verhalen van Joodse en Roma vervolgden, van personen die Joden en Roma hebben geholpen en van personen die hebben meegewerkt aan de vervolging. Stukken over deze verschillende groepen zijn allemaal een waardevolle aanvulling op de collectie. Het verzamelen, bewaren en toegankelijk maken van archieven en boeken is een basistaak van Kazerne Dossin. Daarnaast wordt er ingezet op mondelinge geschiedenis en interviewt Kazerne Dossin getuigen van de Holocaust.
De collectie is opgebouwd uit drie deelcollecties. De eerste en grootste deelcollectie is de deelcollectie ‘erfgoed’. Daarin zitten voorwerpen, documenten, foto’s en andere historische bronnen. Daarnaast wordt er ingezet op mondelinge geschiedenis en interviewt Kazerne Dossin getuigen van de Holocaust. De tweede is de deelcollectie kunst, die bestaat uit kunstvoorwerpen en documenten die context toevoegen aan de bewaarde kunstwerken. De derde is de deelcollectie bibliotheek. Daarin zitten publicaties over de genocide op Joden, Sinti en Roma, het nazisme, antisemitisme, mensenrechtenschendingen en genocides, met speciale aandacht voor de Belgische casus.
Kazerne Dossin ontvangt bij voorkeur de originele stukken. Het is immers belangrijk om in de wereld vandaag deze belangrijke sporen van het verleden veilig te stellen en ze niet verloren te laten gaan. Kazerne Dossin garandeert dat deze voorwerpen, foto’s, documenten en andere stukken bewaard blijven voor de toekomst. Natuurlijk hebben deze stukken voor de huidige eigenaars ook een grote emotionele waarde. In gevallen waar de eigenaars de originelen niet wensen te schenken, maakt Kazerne Dossin scans en foto’s van de stukken, waarna die reproducties aan de collectie van Kazerne Dossin worden toegevoegd.
Er is bijzondere aandacht voor mondelinge geschiedenis: getuigenissen van overlevenden of verhalen die via kinderen en kleinkinderen van overlevenden worden doorgegeven. Getuigenissen en interviews kunnen ter plaatse opgenomen worden in Kazerne Dossin of op een plek die vertrouwd voelt voor de getuige.
Wat gebeurt er met de geschonken archieven?
Bewaring
Bij elke schenking stelt Kazerne Dossin een officiële overeenkomst op. Die overeenkomst bepaalt hoe de stukken door Kazerne Dossin bewaard en ontsloten worden en wordt ondertekend door de schenker en Kazerne Dossin. Vervolgens wordt de schenking genoteerd in het schenkingsregister, zo kan de schenking ook vermeld worden in het jaarverslag van Kazerne Dossin. Hierna stelt het team archivarissen een volledige beschrijving op van de schenking, volgens de internationale archiefregels. De stukken zijn vanaf dan beschikbaar voor raadpleging en tentoonstelling, uiteraard steeds met de nodige garanties betreffende veiligheid en conservatie.
Een van de kerntaken van Kazerne Dossin is het zorgvuldig bewaren van de collectie, zodat de historische waarde en integriteit van de verzamelde stukken behouden blijft. Dit gebeurt onder meer door het creëren van goede bewaaromstandigheden, zoals een constante temperatuur en luchtvochtigheid in een veilige en beveiligde opslagruimte. Elke schenking die binnenkomt wordt geschoond en verpakt in speciaal zuurvrij papier, zodat de originelen lang bewaard kunnen blijven. Als een voorwerp kwetsbaar is, wordt bekeken of extra conservering nodig is. Kazerne Dossin werkt voortdurend aan de verbetering van de fysieke én digitale bewaaromgeving. Zo blijft de collectie goed beschermd en toegankelijk voor onderzoek en tentoonstellingen.
Schenkingen worden altijd gedigitaliseerd; medewerkers maken foto’s van geschonken voorwerpen, audiovisuele bestanden worden omgezet naar MP4 en documenten, foto’s en drukwerk worden gescand.
Raadpleging
De archivarissen van Kazerne Dossin maken voor elke ontvangen schenking een volledige collectiebeschrijving op. Die beschrijving wordt, steeds na controle door en met toestemming van de schenker, gepubliceerd in de beeldbank van Kazerne Dossin en op het archiefplatform van de European Holocaust Research Infrastructure. De collectie kan op verschillende manieren geraadpleegd worden. Daarbij houdt Kazerne Dossin steeds rekening met de privacywetgeving.
Kazerne Dossin werkt actief aan een digitale strategie om de collectie zo breed mogelijk open te stellen, te delen en data en informatie te linken. Kazerne Dossin blijft inzetten op het online beschikbaar maken van collecties uit de deelcollectie erfgoed. De collectiebeschrijvingen zijn vrij raadpleegbaar via de beeldbank. Op een up-to-date, online toegankelijke databank worden bibliografische gegevens van alle publicaties in de bibliotheek gedeeld.
De eigenlijke stukken uit de collecties en boeken uit de bibliotheek kunnen alleen geraadpleegd worden in de leeszaal van Kazerne Dossin. Dankzij het uitgebreide digitaliseringsbeleid is meer dan 90% van de deelcollectie erfgoed digitaal te bekijken in de leeszaal. Om familieleden en onderzoekers in het buitenland te helpen bij het opsporen van gegevens, heeft Kazerne Dossin ook partnerschappen met archieven en musea in Amerika (USHMM), Frankrijk (Mémorial de la Shoah) en Nederland (Herinneringscentrum Kamp Westerbork). In de leeszalen van deze partners is ook toegang voorzien tot alle in de Beeldbank bewaarde stukken van Kazerne Dossin. Schenkers krijgen een eigen login voor de beeldbank, zodat ze hun collectie van thuis uit kunnen raadplegen.
Gebruik van de collectie
Binnen de werking van Kazerne Dossin worden collectiestukken op verschillende manieren ingezet: Kazerne Dossin gebruikt collectiestukken voor het ontwikkelen van (tijdelijke) tentoonstellingen, educatieve initiatieven, communicatie, en eigen onderzoek en publicaties. Het team Collecties & Onderzoek van Kazerne Dossin voert zelf wetenschappelijk onderzoek uit op basis van de eigen collectie. Zo verschenen al heel wat wetenschappelijke publicaties en publicaties voor een breder publiek.
Naast de eigen permanente tentoonstelling werden ook andere (tijdelijke) tentoonstellingen door Kazerne Dossin uitgedacht en vormgegeven. Voorbeelden van tentoonstellingen zijn het Belgisch paviljoen in Auschwitz-Birkenau en de tijdelijke expo Sport en sporters in KL Auschwitz van 2025 in Kazerne Dossin. Ook in de eigen publiekswerking maken medewerkers gebruik van de collectie. Aan de fotomuur in het museum worden portretten toegevoegd van de vanuit de Dossinkazerne gedeporteerden. De portretten werden verzameld in het kader van het project Geef ze een Gezicht, maar worden ook ingezet voor andere initiatieven voor het brede publiek zoals het herinneringsproject Elke naam telt. Andere voorbeelden van publiekswerking zijn rondleidingen op maat van kinderen en jongeren.
Het onderzoeksteam van Kazerne Dossin ondersteunt ook onderzoek van externe onderzoekers. Dankzij de hulp van het onderzoekscentrum van Kazerne Dossin zijn al tal van masterscripties, publicaties, tentoonstellingen en andere projecten gerealiseerd op basis van de collecties die door Kazerne Dossin bewaard worden. Iedereen die informatie zoekt – nabestaanden, studenten, onderzoekers – is welkom, op afspraak, om de collectie te consulteren. Voorafgaand aan of bij aanvang van het bezoek vult elke bezoeker een kort formulier in en wordt de bezoeker persoonlijk verder geholpen door een van de archivarissen. Kazerne Dossin vraagt aan gebruikers die op basis van informatie uit de collectie een werk schrijven een kopie aan het onderzoekscentrum te bezorgen. Die werken worden opgenomen in de bibliotheek, zodat andere bezoekers ze kunnen consulteren.
Hoe kan ik een schenking aanbieden aan Kazerne Dossin?
Personen of organisaties die documenten, foto’s, getuigenissen, voorwerpen en boeken willen schenken aan Kazerne Dossin kunnen contact opnemen met de dienst Collecties & Onderzoek van Kazerne Dossin via archives@kazernedossin.eu.