Hoe ging de Belgische overheid om met de bezetter tijdens WOII? Was de samenwerking onvermijdelijk of hadden we meer weerstand kunnen bieden? Deze en andere vragen onderzochten Nico Wouters met Bezet Bedrijf en Geert Sels met Kunst voor das Reich. Tijdens deze boekvoorstelling delen ze allebei hun inzichten en doen ze vragen rijzen die je aan het denken zetten.
Nico Wouters – Bezet bedrijf
De treinen blijven rijden, ook tijdens de Duitse bezetting van België tijdens WO II. Hoe kan het ook anders? De NMBS is op dat moment het grootste bedrijf én de grootste openbare dienstverlener van België. Het mastodontbedrijf staat in voor de bevoorrading van een groot deel van de grondstoffen, materialen en voedsel, en heeft zo het lot van de Belgische bevolking en industrie in zijn handen.
Samenwerking met de bezetter wordt zo wel onvermijdelijk. En daar loopt het al snel grondig mis. De Belgische spoorwegen helpen tussen 1941 en 1944 mee aan de deportatie van 189.542 Belgische dwangarbeiders, 25.490 Joden, 16.081 politieke gevangenen en 353 Roma naar het oosten. Nico Wouters – oorlogshistoricus en directeur van het CegeSoma/Rijksarchief – analyseert de samenwerkingspolitiek van het Belgische spoorbedrijf en gaat daarbij geen enkele vraag uit de weg. Wie nam de beslissingen? Voerde de NMBS militaire opdrachten uit voor de Duitsers? Werd het bedrijf betaald voor de deportatietreinen? Waren er marges voor onderhandeling en waarvoor werden die (niet) gebruikt? Welke rol speelde het sterk aanwezige verzet?
Ondanks de toenemende weerstand blijven de treinen nagenoeg tot de laatste oorlogsdag in dienst van de Duitsers rijden. Hoe kunnen we dat met de kennis en de blik van vandaag verklaren? Dit verhaal kent geen simplistische schema’s van zwart of wit. Dat maakt het des te interessanter, want precies in de grijze zones liggen de moeilijkste keuzes en daarom de meest relevante inzichten.
Geert Sels – Kunst voor das Reich
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vond er een immense kunstroof plaats. Vanuit de bezette gebieden versleepten de nazi’s kunst naar Duitsland om ambitieuze collecties op te zetten. Voor het eerst wordt dat verhaal voor België verteld. Hoe konden schilderijen van Memling, Van der Weyden, Brueghel, Jordaens en Cranach zomaar het land verlaten? De nazi’s haalden woningen leeg, roofden kunst, dwongen eigenaars te verkopen en spendeerden miljoenen rijksmarken op de kunstmarkt.
Na 8 jaar onderzoek legt Geert Sels de puzzelstukken bij elkaar die hij aantrof in archieven in Parijs, Den Haag, Koblenz en de grootste Belgische steden. Met doorgedreven speurwerk brengt hij de trajecten in kaart waarlangs de kunst werd weggehaald. Hij stelt vast dat verzamelaars, handelaars en veilinghuizen zonder veel terughoudendheid meegingen in de kunstverwerving van de nazi’s.
Na de oorlog vonden schilderijen uit België hun weg naar het Louvre, Tate Britain, het Getty Museum of de Yale Art Gallery. Nederland, Frankrijk, Duitsland en zelfs Rusland blijken nog altijd kunst te hebben die naar België had moeten terugkeren. Dat maakt het Belgische verhaal tot een internationaal verhaal. Andere werken kwamen wel terug en hangen nu in Belgische musea, maar zonder dat de rechtmatige eigenaars werden opgespoord.
Waarom is dat niet gebeurd? In tegenstelling tot andere landen is België pijnlijk passief gebleven inzake naziroofkunst. Kunst voor das Reich brengt een ongemakkelijke waarheid en is een stresstest voor het overheidsbeleid. Vergeten dossiers komen bloot te liggen en de duistere kant van schilderijen in onze musea wordt belicht.
Voor de lezing in Mechelen legt Geert Sels een extra accent op de personen en families die tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Dossinkazerne terecht kwamen.